Εθνικό «σπορ» τα φάρμακα χωρίς συνταγή

Αντιβιοτικά, λάιφ στάιλ φάρμακα (όπως το βιάγκρα ή τα χάπια αδυνατίσματος), αντισυλληπτικά, δερματολογικά σκευάσματα κ.ά. δίνονται κατά κόρον στην Ελλάδα από τον πάγκο του φαρμακείου χωρίς ιατρική συνταγή. Οι καταναλωτές καταφεύγουν για ευκολία στον φαρμακοποιό, ενώ εκείνος «παίζει» συχνά τον γιατρό και κάνει «διαγνώσεις». Πόσο επικίνδυνη είναι αυτή η καθημερινή πρακτική για την υγεία μας;

«Οι ρόλοι γιατρού και φαρμακοποιού είναι συμπληρωματικοί αλλά σαφώς διακριτοί», λέει ο καθηγητής Φαρμακολογίας στο Πανεπιστήμιο Κρήτης Αχιλλέας Γραβάνης. «Ο γιατρός είναι επιφορτισμένος με τη διάγνωση της νόσου και την επιλογή της ενδεικνυόμενης θεραπευτικής αγωγής, συμπεριλαμβανόμενης της επιλογής της φαρμακευτικής αγωγής. Συνταγογραφεί το φάρμακο και παρέχει σαφείς οδηγίες στον ασθενή για τη λήψη του.

»Στις περισσότερες ανεπτυγμένες χώρες π.χ. στις ΗΠΑ, συνήθως ο γιατρός συνταγογραφεί τη δραστική ουσία και όχι ιδιοσκεύασμα, δηλαδή φαρμακευτική ουσία συγκεκριμένης εταιρείας. Στις περισσότερες ανεπτυγμένες χώρες, η επιλογή του ιδιοσκευάσματος γίνεται από τον φαρμακοποιό. Ο φαρμακοποιός αναλαμβάνει να εκτελέσει τη συνταγή του γιατρού και επισημαίνει ξανά στον ασθενή τις οδηγίες λήψης του φαρμάκου, παρέχοντας πληροφορίες για την τοξικότητά του και τις πιθανές αλληλεπιδράσεις του με άλλα φάρμακα ή με τροφές»...


Ποιοι κίνδυνοι υπάρχουν όταν ο φαρμακοποιός κάνει «διάγνωση» και προτείνει στον ασθενή φάρμακα χωρίς σύσταση γιατρού; «Η διάγνωση της ασθένειας είναι μια διαδικασία που απαιτεί εξαιρετικά ειδικές γνώσεις, οι οποίες παρέχονται από τις πολύχρονες ιατρικές σπουδές, τόσο σε προπτυχιακό όσο και σε μεταπτυχιακό επίπεδο», τονίζει ο κ. Γραβάνης.

«Η επιτυχής άσκηση της Ιατρικής απαιτεί επίσης τη διαρκή ενημέρωση του γιατρού στις εξελίξεις της ειδικότητάς του. Οι φαρμακευτικές σπουδές δίνουν στον φαρμακοποιό πολύ βασικές ιατρικές γνώσεις για την κατανόηση της δράσης και τοξικότητας των φαρμάκων, οι οποίες δεν είναι όμως αρκετές για ασφαλή ιατρική διάγνωση».

Πολλές φορές, ο φαρμακοποιός είναι ο πρώτος επαγγελματίας υγείας που ακούει το πρόβλημα υγείας του ασθενούς. «Η επιστημονικά και ηθικά πρέπουσα αντίδρασή του πρέπει να είναι η παραπομπή του ασθενούς στον γιατρό και όχι η προσπάθεια διάγνωσης από τον ίδιο», λέει ο καθηγητής.

«Πολλές φορές, η συμπτωματολογία που ακούει ο φαρμακοποιός παραπέμπει εμφανώς σε συγκεκριμένη νόσο. Εν τούτοις, η ασφαλής επιβεβαίωση της διάγνωσης ακόμη και απλών προβλημάτων υγείας απαιτεί την πλήρη φυσική εξέταση του ασθενούς, την εκτίμηση του προσωπικού και οικογενειακού ιατρικού ιστορικού του και ίσως κάποιες εργαστηριακές ή απεικονιστικές εξετάσεις.

»Μια εσφαλμένη διάγνωση μπορεί να επιδεινώσει την υπάρχουσα νόσο, ενώ η επιπόλαιη διάγνωση και η άκριτη χορήγηση κάποιου φαρμάκου μπορεί να συγκαλύψουν μια υποκρυπτόμενη σοβαρή νόσο στα πρώτα υποκλινικά της στάδια».

Οπως αναφέρει ο επικεφαλής των επιτροπής γενικών γιατρών στη Βρετανική Ιατρική Εταιρεία δρ Μπιλ Μπιμπάι, «είναι πολύ δύσκολο να περιμένει κάποιος από τον φαρμακοποιό να διαγνώσει μια πάθηση χωρίς να έχει ιατρικές εκθέσεις. Οι γιατροί χρειάζονται χρόνια για να αποκτήσουν διαγνωστικές δεξιότητες.

»Επιπλέον, έτσι δεν υπάρχει παρακολούθηση της φαρμακευτικής αγωγής. Τίποτα δεν εμποδίζει έναν ασθενή να αφήσει τον ένα φαρμακοποιό, να πάει ύστερα από μερικές εβδομάδες σε έναν άλλο και να αρχίσει μια παρόμοια διαδικασία».

Ο πρόεδρος του Φαρμακευτικού Συλλόγου Αττικής Κωνσταντίνος Λουράντος υποστηρίζει ότι «τελευταία λόγω των οικονομικών προβλημάτων, οι περισσότεροι καταναλωτές παίρνουν φάρμακα με ιατρική συνταγή ώστε τα ασφαλιστικά ταμεία τους να καλύψουν τα έξοδα».

«Επιδημία» η άσκοπη λήψη αντιβιοτικών
Από τη χρήση φαρμάκων χωρίς ιατρική συμβουλή κινδυνεύουν περισσότερο τα παιδιά, οι ηλικιωμένοι και τα άτομα με βεβαρημένο ιατρικό ιστορικό (όπως οι διαβητικοί, οι πάσχοντες από νοσήματα του καρδιαγγειακού συστήματος, οι αλλεργικοί, οι ασθενείς με νεοπλασματική νόσο).

«Συνήθως, τα άτομα αυτά παίρνουν πολλά φάρμακα, με αποτέλεσμα να κινδυνεύουν από απρόβλεπτες φαρμακευτικές αλληλεπιδράσεις όταν πάρουν φάρμακα χωρίς να το γνωρίζει ο γιατρός τους», εξηγεί ο κ. Γραβάνης.

«Δυνητικά, όλα τα φάρμακα χωρίς ιατρική συνταγή μπορεί να προκαλέσουν σοβαρά προβλήματα σε ασθενείς όπως αυτοί που προαναφέρθηκαν. Αυτά όμως που απαιτούν ιδιαίτερη προσοχή είναι τα αντιαρρυθμικά, τα φάρμακα κατά της καρδιακής ανεπάρκειας, τα αντιυπερτασικά, τα αντιδιαβητικά και τα αντιβιοτικά».

Περισσότεροι από ένας τους τέσσερις Ελληνες, όπως έδειξε πρόσφατη έρευνα στο πλαίσιο του Ευρωβαρόμετρου, παίρνει αντιβιοτικά για το κρυολόγημα και τη γρίπη, δηλαδή για ιογενείς λοιμώξεις στις οποίες τα αντιβιοτικά δεν ωφελούν.

«Τα αντιβιοτικά δεν είναι, όπως πολλοί πιστεύουν, ακίνδυνα φάρμακα!», λέει ο κ. Γραβάνης. «Η άσκοπη συχνή κατανάλωσή τους μπορεί να προκαλέσει σοβαρά προβλήματα υγείας, όπως είναι οι αλλεργικές αντιδράσεις ή η καταστροφή της μικροβιακής χλωρίδας του εντέρου, με αποτέλεσμα την ανάπτυξη παρασιτικής μόλυνσης, την έλλειψη βιταμινών, την απώλεια ανόργανων συστατικών μέσω διάρροιας, τη φλεγμονή του εντέρου, τα σύνδρομα δυσαπορρόφησης ή και την ανάπτυξη τροφικών αλλεργιών που οφείλονται σε ελαττωματική εντερική λειτουργία.

»Πρόσφατες διεθνείς μελέτες έχουν συσχετίσει τη συχνή κατανάλωση αντιβιοτικών με αυξημένη συχνότητα εμφάνισης ορισμένων νεοπλασμάτων, όπως αυτό του μαστού. Το μεγάλο όμως πρόβλημα δημόσιας υγείας με την αλόγιστη χρήση των αντιβιοτικών είναι η εμφάνιση ανθεκτικών μικροβίων».

Τα τελευταία χρόνια η χώρα μας είναι σταθερά στην πρώτη θέση στην κατανάλωση αντιβιοτικών, ανάμεσα στις 27 ευρωπαϊκές χώρες.

«Σήμερα κυκλοφορούν περισσότερα από 170 είδη αντιβιοτικών, αλλά ήδη πολλά από αυτά έχουν καταστεί ανενεργά σε πολλά μικρόβια», προειδοποιεί ο κ. Γραβάνης. «Τα επόμενα δέκα χρόνια δεν αναμένεται να έχουμε νέα δραστικά αντιβιοτικά, ενώ ουσιαστικά από το 1990 δεν έχουμε αναπτύξει νέα».

Λόγω αυτών των προβλημάτων, ο ελληνικός νόμος από το 1950 απαγορεύει τη χορήγηση αντιβιοτικών χωρίς ιατρική συνταγή. «Δυστυχώς, δεν εφαρμόζεται και οι φαρμακοποιοί χορηγούν εύκολα τα αντιβιοτικά χωρίς συνταγή», λέει ο κ. Γραβάνης.

«Η χρήση των αντιβιοτικών πρέπει να γίνεται μόνο ύστερα από ιατρική συνταγή και οι φαρμακοποιοί, όπως και οι γιατροί, έχουν ηθική υποχρέωση να προστατεύσουν τη δημόσια υγεία με τον έλεγχο της κατανάλωσης αντιβιοτικών. Οχι μόνο δεν πρέπει οι φαρμακοποιοί να δίνουν άκριτα αντιβιοτικά χωρίς ιατρική συνταγή, αλλά πρέπει να ενημερώνουν τους ασθενείς για τους κινδύνους της αλόγιστης χρήσης τους».

Η μόδα των λάιφ στάιλ φαρμάκων
Οι άνδρες ζητούν συχνά βιάγκρα και τα άλλα φάρμακα για τη στυτική δυσλειτουργία από τον φαρμακοποιό τους, ενώ συχνά έφηβες παίρνουν αντισυλληπτικά χάπια από το φαρμακείο χωρίς συμβουλή γυναικολόγου.

«Το βιάγκρα και τα αντισυλληπτικά είναι εξειδικευμένα φάρμακα και απαιτούν διαρκή ιατρική παρακολούθηση», υπογραμμίζει ο κ. Γραβάνης.

«Το πρώτο αντενδείκνυται απόλυτα σε άτομα που παίρνουν ισχυρά αγγειοδιασταλτικά φάρμακα, διότι η συγχορήγησή τους μπορεί να οδηγήσει ακόμη και στον θάνατο από καρδιακή ανακοπή. Επίσης, τα αντισυλληπτικά αντενδείκνυνται σε συγκεκριμένες ομάδες γυναικών και η χορήγησή τους απαιτεί προσεκτική ιατρική παρακολούθηση, διότι σε ορισμένες γυναίκες αυξάνουν τον κίνδυνο εμφάνισης θρομβοεμβολικών επεισοδίων, ηπατικής νόσου και ορισμένων ορμονοεξαρτώμενων νεοπλασμάτων».

Τα παυσίπονα και τα αντιφλεγμονώδη επίσης περιλαμβάνονται στα φάρμακα που καταναλώνει σχεδόν καθημερινά ο σύγχρονος Ελληνας. «Η χρήση των περισσοτέρων φαρμάκων αυτής της κατηγορίας δεν απαιτεί ιατρική συνταγή οπότε ο φαρμακοποιός μπορεί να τα δώσει νόμιμα στον ασθενή», σχολιάζει ο κ. Γραβάνης.

«Είναι μάλιστα ασφαλέστερο οι ασθενείς να ζητούν τη γνώμη του για τη χρήση τους, η οποία βεβαίως απαιτεί προσοχή διότι μερικά από αυτά όπως τα μη στερινοειδή αντιφλεγμονώδη και τα σαλικυλικά παυσίπονα είναι ιδιαίτερα τοξικά για το γαστρεντερικό σύστημα και μπορεί να προκληθούν επικίνδυνες αιμορραγίες.

»Επίσης ορισμένα από αυτά τα φάρμακα προκαλούν έναν άτυπο εθισμό, ο οποίος μπορεί να προκαλέσει την αναποτελεσματικότητά τους να ελέγξουν τον πόνο ή τη φλεγμονή αλλά και την περαιτέρω επικίνδυνη αύξηση της χρήσης τους».

«Η συχνή χρήση παρακεταμόλης, που είναι από τα πιο συχνά χρησιμοποιούμενα παυσίπονα, εμφανίζει σε ορισμένα άτομα αυξημένη και επικίνδυνη ηπατοτοξικότητα, ιδιαίτερα αν συνδυαστεί με κατανάλωση οινοπνευματωδών ποτών. Επίσης, η συχνή χρήση ιδιοσκευασμάτων που περιέχουν κορτικοστεροειδή μπορεί να προκαλέσει αναστολή της ανάπτυξης στα παιδιά, οστεοπόρωση, γαστρικά έλκη ή και σακχαρώδη διαβήτη σε άτομα με προδιάθεση.

»Επιπλέον, πολλά από τα φάρμακα αυτής της κατηγορίας αλληλεπιδρούν με μία πλειάδα άλλων φαρμάκων με αποτέλεσμα την εμφάνιση ανεπιθύμητων παρενεργειών», τονίζει ο κ. Γραβάνης.

Τα συμπληρώματα διατροφής, τέλος, είναι από τα δημοφιλέστερα προϊόντα των φαρμακείων. «Η υγιεινή και ισορροπημένη διατροφή είναι η λύση για τη λήψη των απαραίτητων βιταμινών και ιχνοστοιχείων και όχι η άκριτη χρήση συμπληρωμάτων διατροφής και πολυβιταμινούχων σκευασμάτων», λέει ο καθηγητής.

«Τα συνήθη συμπληρώματα θεωρούνται γενικώς ασφαλή, υπό την προϋπόθεση ότι λαμβάνονται σωστά, κάτω από ιατρική καθοδήγηση, έπειτα από ειδικές εξετάσεις και σε απόλυτα εξατομικευμένες δόσεις με βάση τις ανάγκες, την ηλικία, το σωματικό βάρος, το είδος της διατροφής και της άσκησης και τον τρόπο ζωής.

»Σε περίπτωση αλόγιστης χρήσης, υπερβολικής μονομερούς λήψης ή χρήσης σκευασμάτων που είναι "συμπληρώματα" μόνον κατ' όνομα, ενδέχεται να προκληθούν σοβαρές παρενέργειες, με πιο συνηθισμένες τη διατάραξη της βιοχημικής ισορροπίας του οργανισμού και τις ανεπάρκειες σε κάποια άλλα θρεπτικά συστατικά. Επιπλέον, η συχνή χρήση τους μπορεί να προκαλέσει επιβάρυνση της ηπατικής λειτουργίας (μεταβολίζονται στο ήπαρ) και να γίνει ιδιαίτερα επικίνδυνη σε άτομα με ηπατική νόσο», υπογραμμίζει ο καθηγητής.

Τελικά, στην Ελλάδα πάσχουμε από πολυφαρμακία ή όχι; «Υπάρχει πράγματι πολυφαρμακία και οι αντίθετες απόψεις εξυπηρετούν συμφέροντα», απαντά.

Συμβουλές προστασίας

Ο καθηγητής Αχιλλέας Γραβάνης συμβουλεύει:

1) Να παίρνετε φάρμακα μόνο με συνταγή γιατρού και μόνο όταν και για όσο χρόνο τα χρειάζεστε, σύμφωνα με τις οδηγίες του. Η θεραπεία πολλών ασθενειών δεν απαιτεί καν τη λήψη φαρμάκων.

2) Να ενημερώνετε άμεσα τον γιατρό ή τον φαρμακοποιό σας για οποιαδήποτε περίεργα συμπτώματα αισθανθείτε μετά τη λήψη του φαρμάκου.

3) Να αποφεύγετε την αδικαιολόγητη χρήση αντιβιοτικών γιατί είναι επικίνδυνη για την υγεία σας.

4) Να αποφεύγετε την εύκολη χρήση παυσίπονων, υπναγωγών ή ηρεμιστικών φαρμάκων, γιατί τα περισσότερα από αυτά σε μακροχρόνια χρήση οδηγούν στην εξάρτησή σας από αυτά.

5) Μην αναμειγνύετε διάφορα φάρμακα με δική σας πρωτοβουλία χωρίς την ενημέρωση του γιατρού ή του φαρμακοποιού σας.

6) Η υγιεινή και ισορροπημένη διατροφή είναι καλύτερη από τη χρήση συμπληρωμάτων διατροφής και πολυβιταμινούχων σκευασμάτων.

7) Η προμήθεια φαρμάκων ή συμπληρωμάτων διατροφής από το Διαδίκτυο μπορεί να είναι άκρως επικίνδυνη, γιατί είναι είτε αναποτελεσματικά (με αποτέλεσμα την επιδείνωση της νόσου) είτε και τοξικά (γιατί δεν έχουν παρασκευαστεί σωστά).

Πηγή : ΤΑ ΝΕΑ Ένθετο Υγεία